بررسی دلایل عقب‌افتادن مشهد از پروژه‌های آبی در نشست پایداری آب | مشهد؛ جامانده از پروژه‌های آبی کشور

به گزارش شهرآرانیوز؛ نیمه آذرماه بود که با حضور برخط رئیس‌جمهور، بهره‌برداری از فاز نخست پروژه انتقال آب خلیج فارس به اصفهان صورت گرفت و اعلام شد که با رسیدن آب دریا به صنایع آب‌بَر اصفهان، نیاز این بخش به منابع زیرزمینی و برداشت از زاینده‌رود نیز قطع می‌شود. این مسئله یادآور حرکت لاک‌پشتی پروژه‌های انتقال آب استان خراسان رضوی است که پس از سال‌ها همچنان در بن‌بست اعتباری و اماواگر‌های ماده‌های قانونی به‌کندی پیش می‌رود.

۲۹ آبان‌ماه بود که خبر‌های خوبی در زمینه انتقال آب از دریای عمان به استان خراسان رضوی مخابره نشد، اینکه مجری طرح انتقال آب از شرق کشور، موضوع تأمین آب استان‌های خراسان را به‌دلایل اعتباری از دستورکار خارج کرده است. حتی در پروژه انتقال آب از یال شمالی هزارمسجد نیز در آخرین بازدید اصحاب رسانه فقط ۱۲۰۰متر از ۸۵۰۰متر تونل آن حفاری شده بود.

 مسئله‌ای که نشان‌دهنده ضعف جدی استان خراسان رضوی در تحقق پروژه‌های ناجی آب در شرایط بحران آبی است. موضوعی که در نشست پایداری آب مشهد، «چالش‌ها و راهکارها» نیز مورد تأکید مدیرعامل آب و فاضلاب مشهد همراه با جمعی از کارشناسان این حوزه قرار گرفت.

هم‌گرایی و هم‌صدایی در استان نداریم

حسین اسماعیلیان ضعف در موضوع ناپایداری تأمین آب در مشهد را ناشی از نبود هم‌گرایی و هم‌صدایی در استان مطرح کرد و گفت: هنوز در داخل استان یک‌نفر می‌گوید که پروژه انتقال آب خوب است و یک‌نفر می‌گوید بد است! پروژه هزارمسجد قرار بوده که در سال ۱۴۰۱ به بهره‌برداری برسد، اما هنوز تلاش می‌کنیم ماده ۲۳ بگیرد که محقق شود.

سند تصویب آب مشهد مربوط به اوایل دهه ۹۰ است، اما در اجرا مشکل داریم. استان خراسان رضوی اولین استانی بود که مطالعات انتقال آب از دریا را در قالب کریدور شرق کشور در سال ۱۳۸۰ شروع کرد و با تأسف باید بگویم آخرین استانی هستیم که شاید از آن بهره‌مند شویم.

ناپایداری آب با وجود برنامه‌های مصوب

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد در ادامه به تشریح برنامه‌های مصوب تأمین آب مشهد پرداخت و گفت: مدیریت سرانه‌های مصرف و هدررفت آب، فضای سبز، سهم زائر و همه موارد در این حوزه دیده شده است. در افق ۱۴۲۰ جمعیت مشهد به حدود ۵ میلیون نفر می‌رسد، نیاز آبی این کلان‌شهر حدود ۴۰۰ میلیون مترمکعب در سال خواهد بود. ازاین‌رو برای تأمین این میزان نیاز آبی برنامه‌ریزی شده و ترکیبی از انواع پروژه‌های مختلف در تأمین این میزان نیاز آبی لحاظ شده است.

وی افزود: اگر می‌خواستیم مصوبات شورای‌عالی آب کشور را اجرا کنیم در دشت مشهد حتی به میزان آب‌شرب نیز نباید برداشت می‌کردیم، اما مگر می‌شود مشهد را بدون کشاورزی و فضای سبز تصور کرد؟ اینکه کشاورزان می‌گویند چاه‌های ما را بخرید، خیلی تصور اشتباهی است، اما باید کشاورزی متناسب با اقلیم ما باشد. ۱۰۰ میلیون مترمکعب، یعنی حدود ۲۵ درصد از آب کلان‌شهر مشهد را باید با جایگزینی پساب با آب کشاورزی انجام بدهیم.

مدیرعامل آب و فاضلاب مشهد با اشاره به تدوین برنامه پروژه‌محور، تصریح کرد: چه موضوعی باعث شده که ما شرایط ناپایدار را در تأمین آب کلان‌شهر مشهد داشته باشیم؟ جایگزینی پساب از سال ۱۳۹۸ باید وارد مدار بهره‌برداری می‌شد پروژه یال‌شمالی هزارمسجد که آب از کشور ما خارج می‌شود و کیفی‌ترین آب است، حتی حقابه خود را نمی‌توانیم بگیریم.

به مطالعات این طرح ایراد گرفته شد که شرکت آب منطقه‌ای مطالعات را به‌روز کرد و به‌جای ۳۶ میلیون مترمکعب ۵۱ میلیون مترمکعب انتقال آب مطرح شد. چون اقداماتی که باید در زمان خودش محقق می‌شد، صورت نگرفت.

افزایش مساحت مشهد، خیانت است

در این نشست همچنین رئیس کمیسیون آب و محیط‌زیست اتاق بازرگانی صنایع و معادن با نگاهی به پیشینه مدیریت آب، بیان کرد: مدیریت آب بسیار ساده است، به شرطی که اراده آن در مسئولان باشد. در گذشته مردم یا به‌معنای دیگر مالکان آب، مدیریتی کارآمد، پایدار و شفاف داشتند، در حالی‌که دولت حتی با مدیران متخصص نمی‌تواند آب را مدیریت کند.

محمد علائی‌کاخکی با اشاره به فرایند رو به رشد حفر چاه در شهر مشهد، اظهار کرد: حفر چاه و توسعه البته بد نیست، اما نباید بی‌حساب‌وکتاب باشد. آب منطقه‌ای در سال ۱۳۴۷ حفر چاه را در دشت مشهد ممنوع کرد، اما هزار حلقه چاه را به ۵ هزار چاه رساند و سه سد را در این دشت خشکیده احداث کرد. اجازه حفر ۱۵۰۰ حلقه چاه غیرمجاز و تعیین تکلیف‌نشدن آن نیز به مجلس برمی‌گردد. وی افزود: در دشت مشهد ۵۷.۵ درصد کشاورزی، ۳۱.۸ درصد آب شرب، ۰.۱ درصد در صنعت، ۰.۲ درصد در خدمات برداشت می‌شود.

دولت نیز همچنان در این دشت چاه می‌زند؛ بنابراین نباید انتظار داشت مردم چاه حفر نکنند. چهار سد استان خشک شده و در سال‌های گذشته طرحی در این زمینه پیش‌بینی شد. خریداری یا اجاره از سهم آب کشاورزی در این طرح دیده شده بود. ۳۵ درصد فراورده‌های باغی در استان خراسان رضوی به پسماند تبدیل می‌شود که در آمریکا کمتر از یک‌درصد است.

علائی‌کاخکی تصریح کرد: امروزه باید بگوییم افزایش مساحت مشهد خیانت است وقتی در مشهد از ابتدای سال هفت روز هوای پاک داشتیم این شهر ظرفیت پذیرش جمعیت بیشتر را ندارد.

در ادامه حتما بخوانید گفت‌وگو با مدیرعامل آبفا درباره خشکسالی مشهد و راهکارهای عبور از بحران آب | همه مقصریم!

وزارت نیرو بسیار ناموفق عمل کرده است

رئیس پژوهشکده آب و محیط‌زیست دانشگاه فردوسی مشهد در این نشست با بیان اینکه مدیریت در دنیای واقعیت با آنچه روی کاغذ است تفاوت دارد، گفت: ما در خراسان رضوی ۶۰میلیاردتومان هزینه گشت و بازرسی می‌دهیم، اما باز هم تعداد چاه‌های غیرمجاز رو به رشد و غیرقابل کنترل شده است. از اولین قانون مجلس در حوزه آب صدسال می‌گذرد، اما هنوز در این حوزه موفق نشده‌ایم مدیریت کنیم.

کامران داوری افزود: تغییر اقلیم و جمعیت و اقتصاد بازی را عوض می‌کند و ما با سیاست‌هایی مدیریت می‌کنیم که متناسب با شرایط روز نیست. تاکنون در کل کشور کمتر از ۲۵درصد روی چاه‌ها کنتور نصب شده است که اصلا تخمین درستی ندارد و البته باید برای همه باشد، نه فقط برای کشاورزان.

وی تأکید کرد: وزارت نیرو بسیار ناموفق در مدیریت آب در بخش شرکت‌های مدیریت منابع آب است و هنوز هم باور نکرده که بیلان و پایایی اهمیت دارد. آب، حکمرانی پیچیده‌ای دارد و چندساحتی است برداشت ما در خراسان ۱۸۰درصد است تمام دستگاه‌های اجرایی با این موضوع درگیر هستند و نیاز به هم‌افزایی و رویکرد تخصصی است.

ریاضت آبی، تنها نسخه شفابخش

رئیس پژوهشکده محیط‌های خشک دانشگاه آزاد اسلامی مشهد نیز در این نشست طرح ریاضت آب در دشت مشهد را به‌عنوان نسخه‌ای مؤثر در زمینه پایداری تأمین آب مطرح کرد و گفت: در دشت مشهد بین دو لبه قیچی گیر کرده‌ایم. یکی کاهش بارندگی و از سوی دیگر افزایش دماست. هر ۱۰سال ۲ دهم درجه سانتی‌گراد افزایش دما در مشهد داریم. یعنی تبخیر و مصرف آب بیشتر می‌شود و هر ۱۰سال ۵درصد کاهش بارندگی در مشهد داریم که عدد بزرگی است.

سیدمحمدرضا علوی‌مقدم افزود: رویکرد‌های دنیا دو دسته مدیریت عرضه و مدیریت تقاضاست. نگاره اصلاح ساختار اقتصادی آب را برای اولین‌بار در شاخص‌های مدیریت منابع آب مطرح کردیم. اکنون زمان صحبت‌های کلان نیست زمانی که اعتبار در سطح ملی نیست، طرح ریاضت مطرح است.